Σας ευχαριστούμε που είχατε την καλοσύνη να έρθετε απόψε εδώ. Είμαι σίγουρος ότι η δια ζώσης γνωριμία με τον συγγραφέα θα σας/μας αποζημιώσει.
Ευτυχώς που υπάρχει στην πόλη μας το βιβλιοπωλείο-καφέ Adagio και μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε από κοντά αξιόλογους και αγαπημένους συγγραφείς.
Ο συγγραφέας που φιλοξενείται απόψε είναι και αξιόλογος και αγαπημένος. Ο Ισίδωρος Ζουργός-για μένα και για πολλούς που αγαπάμε το διάβασμα - είναι ο καλύτερους εν ζωή Έλληνας λογοτέχνης.
Το τελευταίο του βιβλίο, είναι ένα μυθιστόρημαπου αναφέρεται στο Βυζάντιο και έχει τίτλο «Περί της εαυτού ψυχής».
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημαπου αξιοποιεί πλήθος πηγών και ζωντανεύει πληροφορίες για την κοινωνική, πολιτική, στρατιωτική, θρησκευτική και καλλιτεχνική ζωή του Βυζαντίου.Διαβάζοντάς το απέκτησα πολλαπλάσιες γνώσεις και εικόνες από αυτές που είχα μέχρι σήμερα για την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Στο βιβλίο του αυτό ο συγγραφέας κάνει μια ρωγμή στον χρόνοκαι περιγράφει έναν αιώνα της μεσοβυζαντινής περιόδου και συγκεκριμένα την περίοδο αυτοκρατορίας τριών Κομνηνών. Δεν μιλάει μόνο για αυτοκράτορες, για παλάτια και για χλιδή, αλλά έχει συμπεριλάβει στην μυθιστορία του και πολλούς απλούς καθημερινούς ανθρώπους, πατώντας σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα αναδεικνύοντας σκοτεινές και φωτεινές πλευρές του Βυζαντίου.
Εστιάζει αρκετά στον τρόπο αντιγραφής των συγγραμμάτων των αρχαίων Ελλήνων. Αυτό από μόνο του είναι πολύ σημαντικό γεγονός γιατί η αντιγραφή χειρογράφων συνέβαλε καθοριστικά στην επιβίωση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Αποτέλεσε τη γέφυρα μεταφοράς του αρχαίου Πολιτισμού μέχρι την εποχή της Αναγέννησης.
Οι πρωταγωνιστές του είναι τρία αδέλφια που κατάφεραν να επιζήσουν από μια άγρια επίθεση των Σελτζούκων Τούρκων μετά την ήττα των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ το 1071. Τα τρία παιδιά σε νεαρή ηλικία κατάφεραννα φύγουν από την πατρίδα τους το Δορύλαιο Μικράς Ασίας (το σημερινό ΕσκίΣεχίρ, 350 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Κωνσταντινούπολης), και μετά από περιπλάνηση και με κίνδυνο της ζωής τους, έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη.
Για να μας προσφέρει μια πανοραμική εικόνα της καθημερινής ζωής των Βυζαντινών ο συγγραφέας δίνει στα αδέλφια τρεις βασικές κατηγορίες απασχόλησης της εποχής εκείνης. Ο πρώτος εντάχτηκε στον στρατό, ο δεύτερος έγινε μοναχός και ο τρίτος που είναι και ο αφηγητής του μυθιστορήματος, ο Σταυράκιος Κλαδάς, διδάχθηκε εννέα χρόνια το επάγγελμα του αντιγραφέα χειρογράφων στο ξακουστό μοναστήρι, τη Μονή Στουδίου, όπου έγινε περιζήτητος αντιγραφέας και επιβίωσε με την εργασία του.
Όπως γράφει χαρακτηριστικά, στη Βυζαντινή ζωή …..οι άνδρες είναι τριών ειδών: αυτοί που πολεμούν, αυτοί που προσεύχονται κι αυτοί που εργάζονται.
Ο πρωταγωνιστής του, λοιπόν, ο Σταυράκιος Κλαδάς είναι από αυτούς που εργάζονταν για την επιβίωσή του αλλά και από τους λίγους πουποθούσε ακλόνητα να ζήσει τη δική του ζωή και να νιώσει την ελευθερία με τον τρόπο που ποθούσε. Ενώ υπήρξε ένας ιδιαίτερα χαρισματικός αντιγραφέας χειρογράφων δεν συμβιβάστηκε με τον τρόπο ζωής του Μοναστηριού όπου θα είχε ένα εξασφαλισμένο μέλλον, αλλά θέλησε να ξεκινήσει πάλι από το μηδέν και να δοκιμάσει να ζήσει τη δική του ζωή, να εργαστεί να ερωτευτεί και να κάνει οικογένεια.
Στο βιβλίο των 750 σελίδων περιγράφεται το οδοιπορικό της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη καισε περιοχές της Μακεδονίας οι οποίες ανήκαν στη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Συγκεκριμένα, πέρασε, εργάστηκε και έζησε στους αμπελότοπους της Θράκης, στο κάστρο της Ρεντίνας (βρίσκεται σε λόφο στη δυτική είσοδο των Μακεδονικών Τεμπών), στην Καστοριά, στη Βέροια, στα Σέρβια Πιερίας, στις αλυκές του Κίτρους Πιερίας, στη Θεσσαλονίκη και μετά πάλι στη Κωνσταντινούπολη.
Παράλληλα με την οδύσσεια περιπέτεια του Σταυράκιου Κλαδά περιγράφεται και η ζωή των δυο αδελφών του. Ο στρατιωτικός ήταν ένας ικανός και φιλόδοξος αξιωματικός που όμως ακολούθησε τη λανθασμένη πλευρά της ιστορίας και βρέθηκε στο περιθώριο. Ο μοναχός ήταν ένας αλαφροΐσκιωτος παπαδιαμαντικός τύπος που επιβίωσε χωρίς ιδιαίτερες εξάρσεις στη ζωή του. Στην εξέλιξη της μυθιστορίας,που επαναλαμβάνω, είναι πλεγμένη πάνω σε ιστορικό ιστόσυναντάμε και πολλούς άλλους δευτεραγωνιστές. Στην ουσία και αυτοί πρωταγωνιστές είναι με συμβολήστη δημιουργία της συνολικής εικόνας που θέλει να δώσει ο συγγραφέας. Από αυτούς ξεχωρίζειμια γοητευτική προσωπικότητα, ο μεγάλος διανοούμενος του 11ου αιώνα, οΜιχαήλ Ψελλός.
(Να θυμίσω ότι ο Μιχαήλ Ψελλός ήταν ο μεγαλύτερος διανοούμενος του Βυζαντίου, ήταν πλατωνιστής και προσπάθησε να συζεύξει τον Νεοπλατωνισμό με τον Χριστιανισμό ισορροπώντας σε μια ιδιαίτερα δύσκολη εποχή ανάμεσα σε αιρέσεις και κινήματα ανατροπής των αυτοκρατόρων). Η γνωριμία του νεαρού πρωταγωνιστή με τον τολμηρό αυτόν διανοούμενοάλλαξε τη ζωή τουγιατίτον μύησε στην αρχαιοελληνική γραμματεία που ήταν καθοριστικό γεγονός στην μετέπειτα επαγγελματική του πορεία και στον αγώνα της επιβίωσής του.
Στον πολυκύμαντοβίο του πρωταγωνιστή μαθαίνουμε πληροφορίες για τη ζωή στρατιωτών, μοναχών, αντιγραφέων, αγροτών, τεχνιτών, συντεχνιών, κακοποιών, αιρετικών, φυλακισμένων, κάποιων ασθενών από τη φοβερή επιδημία της εποχής, τη λέπρα,για την εκμετάλλευση των δούλων, αλλά και για τις δολοπλοκίες αρκετώνασχολούμενων στο παλάτι που υπηρετούσαν τον αυτοκράτορα και τη Δημόσια διοίκηση.
Ο μυθιστοριογράφος έχοντας αντλήσει πληροφορίες για την κοινωνική, θρησκευτική και πολιτικο - στρατιωτική ζωή των Βυζαντινών από 67 βιβλία που καταγράφονται στη βιβλιογραφία στο τέλος του βιβλίου με μια κινηματογραφική αφήγηση καταφέρνει να ζωντανέψει σημαντικά ιστορικά γεγονότα, πολεμικές αναμετρήσεις, ενθρονίσεις αυτοκρατόρων, στρατιωτικά ανατρεπτικά κινήματα καθώς και σκληρές παραδειγματικές τιμωρίες. Κυρίως όμως καταφέρνει να ταυτίσει τον αναγνώστη με τον βασικό ήρωα στην αναζήτηση του εαυτού του και της αλήθειας, μέσα από τις πράξεις του, τις επιλογές του, τα βιώματα και τα διλήμματά του.
Σε μια καθαρά ανδροκρατούμενη κοινωνία, με στρατό και ιερατείο ο συγγραφέας βρήκε τον τρόπο να χωρέσει αρκετές σελίδες και για τη ζωή των γυναικών στην συγκεκριμένη εποχή. Σε μια περιπέτεια ζωής δε θα μπορούσε να λείπει και το στοιχείο του έρωτα. Αλλά, εδώ ο Ζουργός περιγράφει ένα αγωνιώδες ταξίδι αναζήτησής ενός κρυφού έρωτα με πολλή πνευματικότητα.
Εκτός από την βιβλιογραφία του, στην εισαγωγή του βιβλίου του μας πληροφορεί ότι συμβουλεύτηκε και ιστορικούς ειδικούς μελετητές της περιόδου αυτής για να είναι σίγουρος ότι οι αναλυτικές περιγραφές του απεικονίζουν ακριβώς τον Βυζαντινό πολιτισμό. Μάλιστα αναφέρεται και στον καθηγητή Βασίλη Κατσαρό που είναι αγαπητός μας συντοπίτης με καταγωγή από την Αρτοτίνα.
Η πνευματική καλλιέργεια και ευστροφία που διακρίνει τον Ζουργό, ο γλωσσικός πλούτος και ο λυρισμός του μπορεί να γοητεύσει τον αναγνώστη και να τον παρασύρει να διαβάσει το ογκώδες αυτό βιβλίο σε λίγες μέρες.
Με ρώτησε ένας φίλος «γιατί να διαβάσω ένα βιβλίο για το Βυζάντιο σήμερα τη στιγμή που γύρω μου συμβαίνουν τόσα καινούργια και δύσκολα γεγονότα;»
Του απάντησα ότι στο μυθιστόρημα αυτό ο αναγνώστης θα βρει πολλές ομοιότητες και κοινές αξίες πουδιατρέχουν τις ανθρώπινες ψυχές που αναζητούν ελευθερία και ζωή μέσα από τους αιώνες.
Του διευκρίνισα ότι πρόκειται για ένα ζωντανό βιβλίο που δεν μιλάει, όπως κάποια σχετικά μυθιστορήματα, για παλάτια, για χλιδή και εταίρες, αλλά προβάλει τον Βυζαντινό πολιτισμό και κάνει αντίστιξη του Χριστιανισμού με τον Ελληνισμό. Δίνει και ιστορική μόρφωση που βοηθάει κάθε άνθρωπο να κατανοήσει και να αξιολογήσει καταστάσεις που ζούμε σήμερα.
Για παράδειγμα βλέπουμε ότι σε πολλές φάσεις η άσκηση της εξουσίας είναι διαχρονική. Μου έκανε εντύπωση όταν το συνδικάτο στις αλυκές του Κίτρους Πιερίας ήρθε σε ρήξη με την εργοδοσία η εξουσία έδιωξε βίαια όλους τους εργάτες της αλυκής και τους αντικατέστησε με σκλάβους οι οποίοι όμως δεν γνώριζαν τα μυστικά του αλατιού!
Είναι πολλά αυτά που μπορεί να επισημάνει κανείς στο βιβλίο του Ζουργού. Κρύβει εκπλήξεις, αιχμαλωτίζει με τον λεκτικό του πλούτο και δίνει ιστορική ενημέρωση.
Αυτά σε γενικές γραμμές για το βιβλίο. Θα σας διαβάσω μερικές από τις εκφράσεις που μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση. Είναι τα καλολογικά στοιχεία, τα γλωσσικά στολίδια που επινοεί συχνά ο κ. Ζουργός στα κείμενά του. Είναι αυτά που δείχνουν και τις λογοτεχνικές αρετές του βιβλίου.
Ακούστε πως αρχίζει το βιβλίο του……όταν ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, ο οποίος μετά την περιπλάνησή του σε βαθύ γήρας, αποσύρεται σε μία πρόχειρη καλύβα στην ερημιά, δίπλα στη θάλασσα, εφοδιασμένος με περγαμηνές και μελάνι επιχειρεί τη συγγραφή του δικού του βίου και της πολιτείας του.Απευθυνόμενος στον θεό γράφει:
Κύριε, βοήθει τον αθλοφόρο της μνήμης.
Ας έρθει ο άγγελός σου να σπρώξει το κουβάρι της, κι ας κυλήσει. Είμαι μόνος πια εδώ στην ακτή μου, πλάι στα κύματα της Προποντίδας, που τα ξέρω και με ξέρουν. Το πέρασμα του χρόνου είναι ένα μονοπάτι που ανηφορίζει.Στην κορυφή του βρίσκονται τα γηρατειά, εκεί είμαι τώρα και περιμένω. Κρατώ στο χέρι μου τη γραφίδα κι αναμένω το κατρακύλισμα της μνημοσύνης. Κάνει ψύχρα στα υψώματα, εδώ, στο τέλος του χρόνου. Καθώς ο άνεμος μου ανακατεύει μαλλιά και γένια, με θερίζει μια άγνωστη πείνα και μοιάζω του προφήτη Ηλία των Γραφών. Περιμένω ένα κοράκι να μου φέρνει ψωμί για το πρωί και κρέας για το βράδυ, γραφή με το φως της μέρας και μνήμη στο κατώφλι του ύπνου.
Κύριε, βοήθει, αφού τον δικό σου γερο-κόρακα περιμένω.
Παρακάτω γράφει…………………………………..
Γεννήθηκα στο Δορύλαιο 1064 έτη κατόπιν της του Χριστού ενσαρκώσεως. Είδα για πρώτη φορά το φως σ’ ένα κτήμα πέριξ της πόλεως, λίγα χρόνια πριν σπάσει η κυψέλη της Ιστορίας και ξεχυθούν σμάρια οι μέλισσες και κεντρίσουν το άρρωστο κορμί της βασιλείας των Ρωμαίων. Φύγαμε τότε κυνηγημένοι μ’ ένα στρωσίδι στο χέρι.
Για την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο πολυπληθές εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων στη Μονή Στουδίου. ………………
Σ’ όλο το εργαστήρι επικρατούσε σιωπή, ακουγόταν μόνο εκείνο το γρατζούνισμα απ’ το ξύσιμο της γραφίδας στην περγαμηνή, με το οποίο περνάνε οι εκλάμψεις του νου και της ψυχής στον κόσμο της γραφής, δηλαδή στην αιωνιότητα.
(Για τη δύσκολη εφηβεία του γιού του) …………………..
Τα χρόνια, καθώς περνούσαν, μεταμόρφωσαν και τον Αλέξανδρο. Η εφηβεία τού έφερε μια ωρίμανση που έμοιαζε μ’ αυτήν του κάστανου. Η αγκαθωτή φλούδα άνοιξε, ξεράθηκε κι έπεσε. 0 μικρός δαίμονας άλλαξε σ’ ένα αγόρι λογικό και συνεννοήσιμο.
Παρακάτω γράφει……………………………………………..
Άλλοτε πάλι, αφουγκράζομαι εκτός από το φως της αυγής και την άμμο στις κλεψύδρες μου, που είναι παραταγμένες πάνω στο τραπέζι. Πάντα μου άρεσε να τις παρατηρώ, και τις μικρές και τις μεγάλες. Κάποια πρωινά νομίζω πως τις ακούω κι αυτές όπως το φως, ότι ακούω να τρέχει η άμμος τους μ' ένα ανεπαίσθητο σύρισμα: το φίδι του χρόνου.
Για τον αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνό…………………………
Σπίτι του ήταν η σκηνή της εκστρατείας, γιοι του τα λάφυρα και κόρες του οι προσαρτημένες επαρχίες. Μόνιμη συντροφιά του ήταν οι στρατηγοί και οι πρέσβεις των εχθρών του.
Αλλού γράφει ………………………………………….
Περισσότερο όμως από όλους, εγώ ο ίδιος ποθούσα τη φυγή, ήθελα να αλλάξω πουκάμισο, όπως τα φίδια, να αφήσω την παλιά μου ζωή δέρμα ξεραμένο στο χώμα.
Αλλού θέτει φιλοσοφικά ερωτήματα όπως……
Όλος ο αγώνας της ζωής μας είναι πώς θα βρούμε ένα κόσκινο που θα διαχωρίζει τα πρόσκαιρα και τα ευτελή από εκείνα που έχουν πραγματική αξία.Εκεί που νομίζεις πως έχεις βρει το σωστό κόσκινο κι ενώ βλέπεις όλος χαρά το αλεύρι να πέφτει κάτω από τη σήτα πλούσιο στη σκάφη, όταν έρθει η ώρα να φας το ψωμί, νιώθεις στα δόντια σου πετραδάκια. Που πήγε λοιπόν το ξεδιάλεγμα;
Και τέλος, ………………………………..
ένα δυνατό σημείο του μυθιστορήματος είναι μια φράση που βρήκε γραμμένη στο περιθώριο ενός χειρόγραφου η οποία εξήρε τη φαντασία του νεαρού αντιγραφέα τόσο όσο να αποτελέσει την αιτία της επίπονης αναζήτησής του. Η φράση είναι ένας στίχος: Ο κλέφτης φεύγοντας ξέχασε το φεγγάρι στο παράθυρο.Οι οκτώ αυτές λέξεις συμπυκνώνουν τη μηδαμινή αξία των χαμένων μας ονείρων (αυτά που πήρε ο κλέφτης) μπροστά στην ελπίδα, αφού το φεγγάρι είναι εκεί στη θέση του και μπορούμε να το βλέπουμε.
Έχει πολλά τέτοια, αλλά εδώ ήρθαμε να απολαύσουμε τον λόγο του συγγραφέαπου ταξίδεψε από τη Θεσσαλονίκη…
(Το κείμενο αυτό εκφώνησα στην παρουσίαση του βιβλίου με τίτλο «Περί της εαυτού ψυχής» του Ισίδωρου Ζουργού, που έγινε την Τρίτη 31/5/2022 το βράδυ στο βιβλιοπωλείο-καφέ Adagio, στη Ναύπακτο με την παρουσία του συγγραφέα.)